Dit tweede nummer van de
negenendertigste jaargang van Filosofie
& Praktijk opent met de vraag naar racisme in de westerse filosofie. In zijn
bijdrage “Filosofisch racisme en
Ubuntu. Afrikaanse filosofie en westers racisme” onderzoekt Cees Maris de rol
van “het filosofisch racisme in het Westen” waarmee de Zuid-Afrikaanse
filosoof Mogobe Ramose de westerse filosofie confronteert in zijn boek African Philosophy Through Ubuntu (1999). Maris’
bespreking bestaat uit twee delen. In dit nummer van F&P het eerste deel
van waarin hij ingaat op de “stelling dat het racisme van een aantal
grondleggers van de liberale politieke filosofie, met name John Locke, de
liberale theorie als zodanig dodelijk heeft besmet.” Voor Ramose is dat wel
degelijk het geval, met als gevolg de z.i. gerechtvaardigde eis dat het
universitaire curriculum wordt gedekoloniseerd vanwege het inherente racisme
van de westerse filosofie.” Minder ‘witte wijsbegeerte’! Maris brengt
daartegenin “dat deze visie het onderscheid tussen genese en rechtvaardiging
miskent, en dat het politiek liberalisme zich inmiddels heeft gezuiverd van de
vooroordelen van zijn geestelijke vaders.” In
deel 2 (in nr. 3 van deze jaargang) plaatst Maris Ramose’s filosofie in het
brede Afrikaanse Ubuntu-debat. Daarbij vergelijkt hij “de politieke uitwerking
van de Ubuntu-filosofie met het politiek liberalisme: welk van beide visies
biedt de beste grondslag voor een constitutie in een moderne samenleving? Elke
conclusie is voorlopig, dus het resultaat nodigt uit tot verdere dialoog.”
Vervolgens betreden we een ander gebied
waarop macht en discriminatie een rol spelen, met de bijdrage “Een
reflectie op #metoo en de rol van onze morele sentimenten in desorienterende
tijden” van Maureen Sie. Het betreft een vertaling van haar oratie (9 februari
2018) die F&P – gericht op Nederlandstalige bijdragen – graag opneemt. Sie verwijst naar het
“bewonderenswaardige en ontroerende stuk Unspeakable
Conversations” van Harriet McBryde Johnsonwaarin deze haar ontmoeting en
discussie met dierenrechtenactivist Peter Singer beschrijft, die de visie
verdedigt dat het leven van een ernstig gehandicapte persoon – van haar leven
dus – minder waard te leven is, dan dat van valide mensen. McBryde Johnson,
aldus MaureenSie, “is het daarmee grondig oneens. Ze noemt het een ‘vooroordeel’,
een vooroordeel waar ze haar hele leven tegen gestreden heeft. Een visie die
wellicht des te meer meer pijn doet omdat hij verdedigd wordt door een filosoof
die zich hard maakt om het lijden van niet-menselijke dieren onder de aandacht
te brengen en er ons toe te bewegen ons dat lot aan te trekken.” De bijdrage van Sie “gaat
over de belangrijke rol van morele sentimenten in onze dagelijkse omgang met
elkaar, zoals geillustreerd door de gedocumenteerde ontmoeting tussen McBryde
Johnson en Singer.” Die rol wordt door haar verder toegelicht en uitgewerkt “aan
de hand van #metoo zonder uit het oog te verliezen dat deze sentimenten ook
regelmatig en dikwijls kunnen ontsporen, vooral wanneer partijen tegenover
elkaar komen te staan en onze sentimenten vooral uitdrukking geven aan wat
McBryde Johnson hierboven ‘een stammenstrijd’ noemt.”
De korte bijdrage “Seks & macht”
van Annemie Halsema sluit hierbij aan: “Hoe komt het toch dat seks en macht zo nauw met elkaar zijn verweven?
Als de #metoo–discussie één filosofische vraag oproept, is het deze wel. Waarom
is seks hét middel van mannen in machtige posities om vrouwen aan zich te
onderwerpen? Waarom laten vrouwen dat gebeuren?” Is die vraag te beantwoorden “vanuit
de aard van seksualiteit zelf”?
In zijn Minima Philosophica gaat Marc Davidson
op de verhouding tussen humanisme en duurzaamheid. “Juist het humanisme kan een
duurzame leefstijl inbedden in een levensbeschouwing en verbinden aan een
zingevingsperspectief. Het humanisme zal dan echter wel wat accenten moeten
verleggen.” Maar welke accenten, en hoe die te verleggen?
Michiel Korthals – onlangs verscheen
zijn boek Goed Eten. Filosofie van
voeding en landbouw – laat in zijn bijdrage “Voeding laat de wereld
draaien” zien welke lessen uit dat gegeven te destilleren vallen. Die lessen
betreffen bijvoorbeeld de scherpe
filosofische tegenstelling tussen leven en dood, en een nette verdeling in
soorten, want ook mensen behoren niet uitsluitend tot een aparte soort maar
zijn een vermenging van veel soorten. “Mensen zijn (net als andere
organismen) ingebed in complexe levende en niet-levende systemen, die allen een
dynamisch, mutualistisch en procesmatig karakter hebben. Voeding in en tussen
die systemen bewerkstelligt voortdurende vernieuwende transformaties, waar de
betrokken organismen dan weer op reageren.” En
die lessen resulteren ook in opdrachten voor de mens. “De inbedding van mensen
in de wereld van organismen en dode processen heeft een buitengewoon
uitgebalanceerde complexiteit en vraagt zowel om cognitieve als ethische
vaardigheden van de kant van de mens.”
Cees
Maris keert nog eens terug met een korte bijdrage “Consument in narco-staat. Is drugsgebruik wel
normaal?”uitgaande van het rapport Noodkreet
Recherche (2018) dat de wereldpers haalde door de waarschuwing dat
Nederland een ‘narco-staat’ aan het worden is. Maris: “We kunnen leren
van de geschiedenis: het inzicht dat de oorlog tegen milde drugs niet kan
worden gewonnen, heeft al geleid tot wereldwijde pacificatie. De Nederlandse
overheid doet er goed aan deze globale ontwikkeling te volgen.”
Bart van Leeuwen zorgt voor een bespreking van Rechtsstaat in Verval. Over
de Lange Mars door de Instituties (Damon, 2016, 400 pp.) van Sybe Schaap.
Jan
Vorstenbosch recenseert de eerste drie delen (2017, 2018) uit de serie “De
Woorden van...”, een uitgave van de Internationale School voor Wijsbegeerte.
Albert
Heringa reageert op de bijdrage van Ton Vink in het vorige nummer van F&P,
“De zaak Heringa, het eerste decennium 2008-2018”. Vink zorgt voor een kort
naschrift.
Vervolgens komt er nog een korte
column van Bart van Leeuwen “De student een flaneur, de universiteit een
passage”, waarna de gebruikelijke Signalementen dit nummer afsluiten.
----------------------------------------