Dit eerste nummer van de negenendertigste
jaargang van Filosofie & Praktijk heeft twee thema’s tot onderwerp: ‘Privacy
en nepnieuws’ en ‘Een zelfgekozen levenseinde’.
Het thema ‘Privacy en nepnieuws’ opent
met een artikel van Bart van der Sloot “Een nieuwe benadering van het recht op
privacy. Hoe het Europees Hof voor de Rechten van de Mens het republicanisme
omarmde”. Daarin bespreekt Van der Sloot het recht op
privacy, de technologische ontwikkeling en de leidende jurisprudentie in dit
kader van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Zijn uitgangspunt is
tweeledig: Om te
beginnen de constatering “Het recht op privacy komt door een aantal
technologische ontwikkelingen steeds meer onder druk te staan. Een voorbeeld is
het onderscheid tussen de privésfeer en de publieke sfeer. Alhoewel dit
onderscheid nooit absoluut is geweest, kon globaal een onderscheid worden
gemaakt tussen het huis van een persoon, waar het grootste deel van het
privéleven plaatshad, en de openbare ruimte, waar het publieke en openbare
leven zich voltrok. Beide sferen worden in toenemende mate hybride.” Maar met
daarnaast de vaststelling “Andersom wordt ook de publieke sfeer steeds meer
hybride. Privéhandelingen en privéobjecten zijn steeds vaker in deze ruimte
gesitueerd. Een voorbeeld kan zijn de mobiele telefoon, iPad of laptop. Hierop
staat een groot deel van het privéleven van mensen en deze apparaten worden
meegenomen en benut juist in de publieke ruimte.” Hoe
verhoudt zich hier nationale wetgeving tegenover Europese bescherming van
grondrechten?
De volgende bijdrage “‘Nepnieuws’. Filosofische
gedachten over het nieuws” is het tweede deel van een tweeluik van Jan Vorstenbosch over
‘nepnieuws. In zijn eerdere beschouwing over ‘alternatieve feiten’ hield
Vorstenbosch een pleidooi voor een serieuze interpretatie van de notie van
‘alternatieve feiten’ in het kader van een filosofie van het nieuws. Daarbij beschouwt
hij het begrippenpaar ‘houdbaarheid’ en ‘relevantie’, ontleend aan de
argumentatieleer van de Noorse filosoof Arne Naess, als een mogelijk vruchtbaar
kader naast de meer gebruikelijke publieke discussies over ‘waarheid’,
‘onpartijdigheid’ en ‘objectiviteit’ van journalistieke berichtgeving. In deel 1 van het
tweeluik ging het over houdbaarheid van feitelijke beweringen in
nieuwsberichten. In dit artikel gaat het over relevantie van nieuwsberichten.
Vorstenbosch probeert de
gebruikelijke vereenzelviging te vermijden van ‘alternatieve feiten’ (zoals
gebruikt in de discussie, altijd met aanhalingstekens, onhoudbare/onware,
bewust leugenachtige en disruptieve berichten) en nepnieuws. Nepnieuws
veronderstelt een idee van ‘echt’, relevant nieuws, afkomstig van een ‘echte’
nieuwsbron, ‘alternatieve feiten’ veronderstelt een idee van onhoudbare claims
in nieuwsberichten. Sluitstuk vormt de
oproep aan filosofen om zich, op wat voor manier dan ook, bezig te gaan houden
met fundamentele vragen rond de praktijken van berichtgeving en
nieuwsvoorziening in deze tijden.
In zijn Minima Philosophica “Feit of fictie, de nieuwe macht van de mythe” zorgt
Petran Kockelkoren ervoor dat Jan Vorstenbosch op zijn wenken bediend wordt: “Jaarlijks
verrijken nieuwe woorden de Nederlandse taal, maar er zijn er maar weinig die
zoveel filosofische discussies hebben opgerakeld als het begrip ‘nepnieuws’.”
Wat is feit en wat is fictie? En wat is een juiste aanpak? “Fantasten bestoken
met feiten heeft weinig zin, hun de verbeelding leren beteugelen wel.”
Het thema van ‘Een zelfgekozen levenseinde’
opent met de bijdrage “De zaak-Heringa, het eerste decennium 2008-2018” door
Ton Vink. Het artikel bevat een overzicht van belangrijke momenten uit het eerste
decennium waarin de inmiddels bijna ‘klassieke’ zaak-Heringa zich afspeelt
(2008-2018). Er bestaan daarbij opvallende verschillen tussen de vonnissen, en het
‘schuldig’ in ‘schuldig zonder
strafoplegging’ uit 2013 voelt als een heel ander ‘schuldig’ vergeleken met het
‘schuldig’ in ‘schuldig met een
gevangenisstraf van zes maanden geheel voorwaardelijk’ uit 2018. Was er sprake
van ongerechtvaardigd optimisme? Of speelt er iets anders? Daarnaast besteed Vink aandacht aan de bijzondere positie van de
hoofdpersonen, aan de vraag hoe en waarom de zaak überhaupt voor de rechter is
gekomen en aan wat dit betekent: niet iedereen – denk ook aan de Coöperatie
Laatste Wil – lijkt zich even goed bewust van de juridische werkelijkheid en
risico’s. En ‘last’, maar zeker niet ‘least’ is er de vraag naar het belang van de rol
die mogelijkerwijs is weggelegd voor Europese jurisprudentie, al moet die rol,
zo zal blijken, echt nog handen en voeten krijgen. Europees recht weegt echter
wel zwaarder dan nationaal recht en dat maakt deze rol tot een punt van
blijvend belang, op voorwaarde natuurlijk dat het Europese recht hier een rol krijgt.”
In “Zelfgekozen
levenseinden: hoe lang nog? ‘Leven’, ‘geest’ en ‘dood’ als dwaallichten op weg
naar Eijsbouts’ hiernamaals” reageert Hendrik Kaptein op een eerdere bijdrage
van Tom Eijsbouts in het vorige nummer van F&P; Eijsbouts geeft een kort
antwoord. Kaptein verdedigt dat zelfgekozen levenseinden niet kunnen
berusten op keuzen voor de dood en tegen het leven, maar alleen te maken hebben
met keuzen voor kortere en betere in plaats van langere en slechtere levens. In
zijn bijdrage keerde Eijsbouts zich daartegen: kennis van de dood is er wel
degelijk. Dan zouden zelfgekozen levenseinden toch kunnen berusten op voorkeuren
voor de dood boven het leven; een opvatting waarin hij niet alleen staat. Maar
Kaptein betoogt dat ‘wetenschap van de dood’ tenminste dubbelzinnig is. Niemand
kan weten hoe het is om dood te zijn, net zo goed als wetenschap van de dood
wél is gegeven in wetenschap van eigen en andermans sterfelijkheid en van de
gevolgen daarvan. Het heeft er de schijn van dat Eijsbouts deze
dubbelzinnigheid is ontgaan. Dat alles doet natuurlijk niets af aan het feit dat het ieder uiteraard
vrijstaat om in van alles te geloven, “hoe het is om dood te zijn” incluis;
maar, aldus Kaptein, daar hoort bij dat ‘mijn leven’ en ‘mijn dood’ nooit meer
dan metaforen zijn waarmee zo goed mogelijk moet worden geleefd.
Is geboren zijn –
je zou er bijna wat van denken – dan misschien een ongemak? Patrick Delaere recenseert
The Human Predicament. A Candid Guide to Life’s Biggest Questions (Oxford 2017) van David Benatar,
auteur van Better never to have been (Oxford
2006). Zou de aarde niet beter afgeweest zijn zonder mensheid? Hoe Benatars
pleidooi voor ‘realisme met een zwart randje’ op de individuele lezer overkomt
zal, aldus Delaere, anders dan Benatar hoopt, niet alleen een kwestie zijn van
argument maar ook van temperament.
----------------------------------------